-
Photo: Ljøstad, Ole-Thorstein / Anno Norsk skogmuseum
![Fra informasjonstavle ved Rautunnelen i Raua, den nedre delen av et vassdrag på østsida av Tinnsjøen i Telemark (på grensa mellom Notodden og Tinn kommune). Teksten inngår i en kultursti der Raudammen ved utløpet av Reisjåvatn og den nedenforliggende tømmertunnelen ved Raufossen er tema. Den avbildete tekstsida har følgende tekst, der en av hovedaktørene i forbindelse med tunnelbygginga er tema:
«Marius Kristiansen
Tuftene etter smia som Marius Kristiansen brukte da han bygde tunnelen og rennene i 1929. Her i smia vart bora banka kvasse på ambolten, etter at de først vart varma til høg temperatur over feltessa.
Karl Marius Kristiansen (1886-1972) var frå Våle i Østfold. Han kom til Hovin i byrjinga av 1920-åra, etter å ha vore på mange anlegg, t. d. hadde han arbeidd i Sulitjelma gruver. Marius var flink til all slags arbeid, særleg flink var han som smed og murar. Han blir omtala som arbeidsnarkoman, og sjølv om det var lange arbeidsdager og tungt arbeid, kunne han ikkje forstå folk som la seg ned til å sove når dei hadde ei fristund, det var så mykje anna å bruke tida til. Det er sagt om han at han aldri forhandla om betre løn, han sette heller opp tempoet enno meir dersom akkorden var låg. Alt medan Marius lede vart han omtala som ein legende, t. d. ville han ikkje ta i mot alderstrygd, etter hans meining skulle det arbeidast for pengane.
I 1924-25 bygde Marius den nye Lågenvassdammen i Skjerva, som er laga av hard kvartsstein. Her var han heilt ueinig med ingeniørane som rekna ut konstruksjonsmåla for luka. «Dette holder aldri i verden», sa Marius. Det viste seg at han fekk rett. Dammen vart stengt om våren, og den store segmentluka frå Kampen mek. Verksted vart montert så nøyaktig at ho vart heilt tett. Da dei rekna med at dammen var full, reiste dei inn att til Långevatn. Dei vart møtt av ein tom dam, lukeskjoldet hadde ikkje greidd presset frå vatnet, og hadde bøyd seg andre vegen. Heldigvis var ikkje den gamle Långevassdammen riven enno, og denne måtte nyttast under brotninga dette året. Marius tok fatt på nytt. Hundrevis av ¾ tommar naglar vart hogge av med meisel, platene vart løyst, retta og klinka på nytt. Ekstra spenn vart sett på og klinka. Hundrevis av hol vart bora i skjoldet med handbor. Alt vart gjort med ei feltesse til hjelp. Reparasjonen blir omtala som ein prestasjon. Marius var også byggmester for dammen ved Øvre Bjørvatn i 1947.
Reiskapen Marius nytta da han bygde Rautunnelen var handbor og feisel, ei lita handsleggje. Sidan tunnelen vart bygd nedanfrå og opp, måtte han slå såkalla «engelskmann», d. v. s. at han måtte slå inn bora over seg. [Fotnote: Feiselen var festa med ein stropp (strikk) kring handleddet. Når Marius svinga armen bak seg for å slå eit nytt slag, sleppte han skaftet, slik at feiselen reiste lenger bakover i stroppen. Når feiselen kom attende i stor fart, greip han kring skaftet og råka boret med feiselen. Dette gjorde at han fekk ekstra kraft i kvart slag. Med den andre handa dreide han boret ¼ omdreining for kvart slag. Han hadde mange bord av ulik lengde og diameter. Bora var om lag runde, og spissen var litt vidare enn resten av boret. Han var så flink til å kvesse, og til å slå boret inn i fjellet, at ein kunne sjå at det arbeidde seg inn i berget for kvart slag. ] Når Marius hadde bora nok holrom i fjellet til ei sprenging, vart holromma fylt med dynamitt. Medan lunta brann, var det å koma seg ut av tunnelen i ein viss fart. Ein gong gjekk ikkje ladningen av, og han ville inn att i tunnelen og sjå. Heldigvis var han ein punktleg mann som gjekk nøyaktig etter klokka. No viste det seg akkurat å vera mattid, og han ville derfor ta nista si først. Medan han var i gang med nista small det i tunnelen!
Fallet i tunnelen er så stort (ca. 26 %) at den utsprengde massen trilla ut og samla seg på nedsida av tunnelen. Som handlangarar til å fjerne utsprengt masse, og til anna førefallande arbeid, hadde han med seg Kristoffer Dammen, som berre var ein halvvokstring på denne tida.
Med andre ord vart den handbora, 60 m lange tunnelen bygd av ein mann, med ein ungdom som handlangar! Også dette arbeidet til Marius blir omtala som ein stor prestasjon. Sjølv tykte han at den tjukke dynamittrøyken som heile tida låg inne i tunnelen var det verste med arbeidet. Ein kjenner ikkje til om det var flere mann i arbeid da inn- og utløpsrenna til tunnelen vart bygd. »](https://ems.dimu.org/image/02TVzXBaa5?dimension=1200x1200)
Fra informasjonstavle ved Rautunnelen i Raua, den nedre delen av et vassdrag på østsida av Tinnsjøen i Telemark (på grensa mellom Notodden og Tinn kommune). Teksten inngår i en ku...
Ved dette kulturminnet er det oppslått ei tavle med følgende tilleggsinformasjon om tunnelarbeidene ved Raufossen: «Innløpsrenne til Rautunnelen Innløpsrenna som førte tmmeret inn ...
Ved dette kulturminnet er det oppslått ei tavle med følgende tilleggsinformasjon om tunnelarbeidene ved Raufossen:
«Innløpsrenne til Rautunnelen
Innløpsrenna som førte tmmeret inn i tunnelen, vart bygd etter same trasé som den gamle tømmerrenna (meir info om tunnelen og den gamle rennapå utkikspunktet over fossen). Renna har veggar som er oppført av tørrmur med godt spekka fuger. Framanfor inntaket til tunnelen ligg renna heilt nedsprengt i fjell, men den ytre veggen i renna måtte likevel førast heilt ned til inntaket for å hindre at det flauma inn vatn frå elva.
Vasstilføringa til renna vart først og fremst regulert av kor mykje vatn som vart slept ut gjennom Raudammen. Til finregulering av vatn i renna, vart det her ved inntaket eit bjelkestengsel med horisontale bjelkar. I tillegg var det eit lukestengsel for raskt å kunne stengje renna viss dette var naudsynt, t. d. dersom stokkar sette seg fast i løpet. I dag står berre restane etter stengselet. Nedanfor er ei teikning av Rautunnelen med inn- og utløpsrenne, som m. a. viser stengselet i lengde- og tverrprofil (frå «Norsk fløtningshistorie» av Ragnvald Bødtker).
Ein kjenner til at tømmeret sette seg fast i tunnelen eingontg på 1960-talet; stokkane begynte å korke seg nede i tunnelen, og tilslutt var heile tunnelen ovanfor full av fastkila tømmerstokkar. Den einaste råda for å løyse tømmervasen, var å sprengjelaus stokkane med dynamitt. Brotningskarane gjekk inn i tunnelen frå nedsida for å leggje dynamitt mellom stokkane, og så var det berre å koma seg ut før det small. Dette var sjølvsagt eit svært risikabelt arbeid, ein stokk kunne lett lausne og skyte fart ned gjennom tunnelen medan karane var der inne. Når ladningen gjekk av og dei stod på nedsida av tunnelen og såg stokkane kom som prosjektil ut av opningen, var det ikkje fritt for at dei grudde seg for å gå innatt og feste neste dynamittsalve. Kanskje hadde stokkar lausna halvvegs under forrige skyting, og desse kunne lett sette fart på seg.
Etter fleire dagars sprengingsarbeid, var tunnelen endeleg fri for tømmer. Heldigvis hadde ingen mista livet eller uheppa seg på nokon måte under det farlege arbeidet. Men truleg vart det ikkje høge timeakkorden på brøtningskarane dette året!
Som vist på teikninga nedanfor, vart det under brotninga lagt ut lense som skulle leie tømmeret utanom fossen og inn i innløpsrenna. Lensa gjekk frå motsett elvebreidd, via 2 kar og ned til innløpsrenna. I dag står berre det øvste karet. Restane av det næraste karet er synleg ved lita vassføring i elva. Kara var opprinneleg lafta av rundtømmer og fylte med stein, medan karet som står i dag er av betong.
Langs elvebreidda er det bora ned enkelte jernstenger i fjellet. Desse vart nytta til å feste stokkar langs land, slik at tømmeret ikkje skulle kile seg fast i elvebreidda.
Rekkverket over Raufossen vart sett opp i 1995. I 2004 vart rekkverket forlenga ned til innløpsrenna, og ført vidare langs heile renna. Medan det var brotning i elva, var det inga form for sikring her ved Raufossen. Ein gong datt ein av brotningskarane i elva medan han arbeidde på stivarmen («bru» av teikninga). Heldigvis kunne han symje, og klarte derfor å komma seg inn att mot stivarmen før fossen tok han. Her fekk ein av dei andre huka tak i han med tømmerhaken, og fekk drege han til lands. Dei færraste av brotningskarane kunne symje. »
Kulturstien i området ved Raua og Holmevatn ble etablert i 1995 i samarbeid mellom Telemark fylke, Notodden kommune, grunneier Gunnar Reinslo og Skiensvassdragets Fellesfløtningsforening. Sistnevnte instans bidro med et pengebeløp, men fraskrev seg alt vedlikeholdsansvar.
About the object
- IdentifierSJF-F.005355
- Avbildet stedNorge Telemark Tinn Øst-Telemark Hovin Rautunnelen
- Specific subject termsTømmerfløting Vassdrag Informasjon Anleggsvirksomhet
-
Subject
Fra informasjonstavle ved Rautunnelen i Raua, den nedre delen av et vassdrag på østsida av Tinnsjøen i Telemark (på grensa mellom Notodden og Tinn kommune). Teksten inngår i en kultursti der Raudammen ved utløpet av Reisjåvatn og den nedenforliggende tømmertunnelen ved Raufossen er tema. Den avbildete tekstsida har følgende tekst, der en av hovedaktørene i forbindelse med tunnelbygginga er tema:
«Marius Kristiansen
Tuftene etter smia som Marius Kristiansen brukte da han bygde tunnelen og rennene i 1929. Her i smia vart bora banka kvasse på ambolten, etter at de først vart varma til høg temperatur over feltessa.
Karl Marius Kristiansen (1886-1972) var frå Våle i Østfold. Han kom til Hovin i byrjinga av 1920-åra, etter å ha vore på mange anlegg, t. d. hadde han arbeidd i Sulitjelma gruver. Marius var flink til all slags arbeid, særleg flink var han som smed og murar. Han blir omtala som arbeidsnarkoman, og sjølv om det var lange arbeidsdager og tungt arbeid, kunne han ikkje forstå folk som la seg ned til å sove når dei hadde ei fristund, det var så mykje anna å bruke tida til. Det er sagt om han at han aldri forhandla om betre løn, han sette heller opp tempoet enno meir dersom akkorden var låg. Alt medan Marius lede vart han omtala som ein legende, t. d. ville han ikkje ta i mot alderstrygd, etter hans meining skulle det arbeidast for pengane.
I 1924-25 bygde Marius den nye Lågenvassdammen i Skjerva, som er laga av hard kvartsstein. Her var han heilt ueinig med ingeniørane som rekna ut konstruksjonsmåla for luka. «Dette holder aldri i verden», sa Marius. Det viste seg at han fekk rett. Dammen vart stengt om våren, og den store segmentluka frå Kampen mek. Verksted vart montert så nøyaktig at ho vart heilt tett. Da dei rekna med at dammen var full, reiste dei inn att til Långevatn. Dei vart møtt av ein tom dam, lukeskjoldet hadde ikkje greidd presset frå vatnet, og hadde bøyd seg andre vegen. Heldigvis var ikkje den gamle Långevassdammen riven enno, og denne måtte nyttast under brotninga dette året. Marius tok fatt på nytt. Hundrevis av ¾ tommar naglar vart hogge av med meisel, platene vart løyst, retta og klinka på nytt. Ekstra spenn vart sett på og klinka. Hundrevis av hol vart bora i skjoldet med handbor. Alt vart gjort med ei feltesse til hjelp. Reparasjonen blir omtala som ein prestasjon. Marius var også byggmester for dammen ved Øvre Bjørvatn i 1947.
Reiskapen Marius nytta da han bygde Rautunnelen var handbor og feisel, ei lita handsleggje. Sidan tunnelen vart bygd nedanfrå og opp, måtte han slå såkalla «engelskmann», d. v. s. at han måtte slå inn bora over seg. [Fotnote: Feiselen var festa med ein stropp (strikk) kring handleddet. Når Marius svinga armen bak seg for å slå eit nytt slag, sleppte han skaftet, slik at feiselen reiste lenger bakover i stroppen. Når feiselen kom attende i stor fart, greip han kring skaftet og råka boret med feiselen. Dette gjorde at han fekk ekstra kraft i kvart slag. Med den andre handa dreide han boret ¼ omdreining for kvart slag. Han hadde mange bord av ulik lengde og diameter. Bora var om lag runde, og spissen var litt vidare enn resten av boret. Han var så flink til å kvesse, og til å slå boret inn i fjellet, at ein kunne sjå at det arbeidde seg inn i berget for kvart slag. ] Når Marius hadde bora nok holrom i fjellet til ei sprenging, vart holromma fylt med dynamitt. Medan lunta brann, var det å koma seg ut av tunnelen i ein viss fart. Ein gong gjekk ikkje ladningen av, og han ville inn att i tunnelen og sjå. Heldigvis var han ein punktleg mann som gjekk nøyaktig etter klokka. No viste det seg akkurat å vera mattid, og han ville derfor ta nista si først. Medan han var i gang med nista small det i tunnelen!
Fallet i tunnelen er så stort (ca. 26 %) at den utsprengde massen trilla ut og samla seg på nedsida av tunnelen. Som handlangarar til å fjerne utsprengt masse, og til anna førefallande arbeid, hadde han med seg Kristoffer Dammen, som berre var ein halvvokstring på denne tida.
Med andre ord vart den handbora, 60 m lange tunnelen bygd av ein mann, med ein ungdom som handlangar! Også dette arbeidet til Marius blir omtala som ein stor prestasjon. Sjølv tykte han at den tjukke dynamittrøyken som heile tida låg inne i tunnelen var det verste med arbeidet. Ein kjenner ikkje til om det var flere mann i arbeid da inn- og utløpsrenna til tunnelen vart bygd. »
- Type Photograph
Send an inquiry
Your message will be sent to Anno Norsk skogmuseum.
Add a comment or suggest edits
To publish a public comment on the object, select «Leave a comment». To send an inquiry directly to the museum, select «Send an inquiry».