Sel frå Smørlien

Frå Valdres Folkemuseum sitt husarkiv står følgjande i mappa 413 Oversikt over...

"Oversikt over gamle hus i Valdres Folkemuseums eie og varetekt, per 1. september 1970. Topografisk ordnet liste. Utarbeidet av førstekonservator Gunnar Rudie: Stor-Måno-selet (Smørli-selet). Katalog nr. 46. Selet stod på Smølia, var langstøl til gården. Gave fra Valdres Jordbruksskule og Oppland fylke. Revet og flyttet 1958 og gjenoppført 1959."

På skilt på bygningen (2012) står følgjande informasjon om selet:

"Sel frå stølen til garden Stor-Måno, gnr. 85, bnr. 5, i Nord-Aurdal. Bygd ikring 1750. I bruk fram til 1946. Oppsett på Valdres Folkemuseum i 1959. Smørlien var langstøl for garden Stor-Måno sidan fyrst på 1700-talet. I midten er det skut. Til høgre er selet med tolengda sengehjell, smørhyller, peis med vinde, stellebenk og hesteleitarbenk. I mjølkebua er slinder på tverrveggen brukte som hyller. I skuten er det hjellar for kløvreiskap. Til venstre for skuten er kyrfjøset, og under dette er det småkrøterfjøs med sleppvegger."

Frå Knut Hermundstads husbok frå Valdres Folkemuseum (1950-talet):

"Smørliselet. Stor-Måno-selet. Måno-selet. Stor-Månoselet frå Smørlien var langstøl eller austås til Stor-Måno. g.nr. 85, br.nr. 5 i Nord-Aurdal. Det er give frå Valdres jordbruksskule og Oppland fylke. Ein flytta huset 1958 og sette det oppatt 1959. Einar Bråten og Torbjørn Breiset hadde i riving-, flytting- og oppsettingi på forsagt for kr. 5.000-. Nord-Aurdal kommune kosta all køyring. Hans Granli, død ikr. 1956 ikr. 80 år, fortalde: "Mor, Ragnhild Plassen frå Røvlingsmarki, g.m. Syver Skardet, ein plass til sørre Garli, sat budeie på Smørlien i Stor-Måno-selet frå ikr. 1900-1912. Då mor kom dit, hadde stølen stått tom sidan Henrik Månum var der. Dei i Plassen eller Granli støla i selet frå 1927 til 1946. Tømret til selet skal vera hogge frampå eggi nedi brøttun. Dei vilde ha malma furu til å byggje av. - I den eldste tid hadde Stor-Måno heimstøl på Håkontjedn, midtstøl på Nyestølslettun og langstøl eller austås på Jutulstølen. Smørlistølen bruk te nordre Månoplassen. Ikr. 1700 tok garden Smørlistølen til langstøl. Selet vart truleg bygt ikr. 1750. Tømret tok dei i Raudhølhallen på Forobrennun. Gamle Jul Måno hadde 4 hester og Henrik, faren, like mange. Dei brukte hestane til å køyre opp det svære tømret. Det er kan hende Henrik som har bygt det. Han hadde skote ein bjørn i Bjødnahaugo mellom Smørli-n og Jutulle. Han fekk skøyte på Månum 1719 [1711?]. Med Ragnhild Plassen var budeie der, var det ein morgon kome ein svær hoggorm inn på mjølkeslindane i mjølkebui. - Ho Ragnhild, mor mi, tok mot stellingskyr frå bygdi. Ein sumar hadde ho kr. 3 for stellet av kui og sidan kr 5.

Selet er frå høgre til vinstre delt inn slik:

1. Bue: Jordgolv. Slindane (hyllone) på tverrveggen var for mjølkebuttane [?], 2-3 hyllar i høgda. Hyllone eller slindane på langveggen i selet var for osten. På golvet under slindane var det plass til spann og buttar.

2. Selet: Golv av stampa, steinfri jord. Frå vinstre til høgre: stellebenk, som og var matbord. Hylle over stellebenken, mot skuten og mot peisen. To-la[?]-peis med trevinde. Mot bue ostehyllar. Over inngangen sengehjell for 5-6 stykker. Sengehjell på golvet med sengeskør framme. To sengelengder med fotaspenne [?] mellom dei. I veggen over glugg med gluggestamp. Frå raust til raust 2 vaglåsar.

3. Skut med dør inn i selet og dør inn i fjøset, og dør ut på "jordet". Over utdør og over døri til jordet hjellar. Her låg kløvflaskar og kløvreidskap 1) kløvteinor, 2) kløvmeisar, 3) kløvsal med 4) purkeskinn og 5) bøssar, 6) ivikast og 7) bakestag. Frå 3-7 kalla dei ljåføt [?].

4. Fjøset med 6 båsar på kvar side. Møkglugg i tverrvegg. Hylle oppå vaglåsane for saltkar og smurningskar.

5. Undehus under fjøset for sau og geit, med sleppevegg. Grind på baksida. Ein kunne ta ned sleppveggen når ein slepte inn og ut småkrøteri. Dei nytta sleppvegg, så ikkje bjørnen så lett skulle koma inn.

Denne selstype med fjøs, skut, sel og bu i ei lengd er det mest ikkje att i Valdres. Heile selet var tekt med tro og never, no tro over sel og bord over skut og fjøs og ovanpå eternitt med never etter alle kantar og torv med jord ovanpå. Opphaveleg har det ikkje vore glas i selet, men to glugg med gluggestamper [?], eit på kvar langvegg."

Frå arkitekt MNAL K. Sukkes "Byggeskikkane i Valdres", Valdres Bygdebok V del 2 (1964):

"Minst 3-delt sel med fjøs. Stølshus av denne typen er gamle i Slidre- og Aurdalsbygdene. Nå skal det vere att berre nokre få av sel av denne typen. Som døme på typa har vi Stor-Månoselet frå Nord-Aurdal som nå står på Valdres Folkemuseum. I midten ligg skuten med dør inn til sjølve selet til høgre. Frå selet er det dør inn til mjølkebua. Til venstre er det dør inn frå skuten og inn til fjøset. I skuten er det hjellar for kløvreiskap, kløvflasker, meisar osb. Selet har trelengda sengehjell, surosthyller, peis med vinde, stellebenk og hesteleitar-benk. I raustet over utdøra er det sengehjell. I mjølkebua er det buaslinder. I kyrfjøset er det båsar skilde med båsbolktre. Under fjøset er det småkrøtterfjøs med 2 sleppveggar så ikkje udyr så lett skulle sleppe inn. Novet er hesthovudnov, og huset er frå ikring 1700."

Frå Harald Hvattum: Gard og bygd i Nord-Aurdal 1 band E (2019), s. 173:

"Stor-Måno: Stikkord for denne eigedomen er privat gardsdrift fram til kring 1920, sidan landbruksskuledrift og andre skuleslag. Det har òg vore ein god del tomtefrådelingar frå denne garden. I 1866 hadde Måno 66 dekar dyrka areal. Av dette var 6 dekar dyrka eng. Jordsmonnet var mold med steingrusbotn. Garden hadde 38 dekar med naturleg engslått. Tre stølar, som låg ½-1 ½ mil frå garden, gav i vanlege år ei avling på kring 40 skippund høy. Det var elles 2 dekar som det var mogleg å dyrke opp. Høveleg utsæd var 10 tønner bygg og 20 tønner potetar, noko som gav kring 5 fold. Fôrressursar elles var 40 skippund høy og 1000 kjerver lauv. Høveleg dyretal var 2 hestar, 15 storfe, 40 småfe og 2 grisar. Måno hadde på denne tida nok skog og hamne til eige bruk, og kunne òg selja noko tømmer i året. Garden låg i nærleiken av Den Bergenske Hovudveg. Då «Norske Gardsbruk» vart gjeve ut i 1950, hadde landbruksskula her 2 hestar, 10 kyr, 1 ukse, 4 ungdyr, 5 avlsgrisar, 8 sauer, 400 høner og 10 bikubar. Måno har stølar på Håkonstjedn og Smørlin, frå 1952 òg Merkji gnr 114/8."

Frå Anne Marit Noraker: Vennelagsbodstikka til Valdres Folkemuseum (4-2019):

"Dette selet er frå kring 1750 og tilhøyrde garden Stor-Måno på Leira, garden der Valdres vidaregåande skule ligg no. Valdres Jordbruksskule og Oppland fylke gav bygningen til museet, og selet vart flytt hit i 1958/1959. Knut Hermundstad skreiv på 1960-talet at det då mest ikkje var att slike sel med fjøs, skut, sel og bu i ei lengde. Selet har stampa, steinfri jord. Her er plassbygd ein trelengda sengehjell langs veggen og ein brei sengehjell over inngangsdøra. Her er smørhyller, stellebenk og hesteleitarbenk. Hyllene mot mjølkebue vart nytta til å lagre ost. Opphaveleg var det ikkje vindauge i selet, men ein glugg med gluggestampe på kvar langvegg. Kan hende var det frå fyrst av åre med ljore i taket, medan det etter kvart vart lagt inn peis med vinde. Mjølkebua låg innanfor selet. Her er det slinder langs veggene som vart brukt som hyller for ost, spann og buttar. Skuten har jordgolv og dør ut på begge sider. Her var det hjellar for lagring av kløv-reiskap. Kyrfjøset har tregolv, og under er det fjøs med sleppvegger, der geitene eller sauene kunne vere inne om nettene. Slik kunne dei unngå at ulv og bjørn tok småkrøtter."

ENGLISH:

Mountain hut from Smørlien: Mountain hut from Stor-Måno in Nord-Aurdal, built around 1750, in use until 1946, rebuilt at the museum in 1959. Mountain hut for the Stor-Måno farm since the beginning of the 18th century. Corridor in the middle. To the right are the living quarters with a double length plank bed, shelves for butter, fireplace with chimney crane, and benches. In the milk storage room, there are shelves on the end wall. Shelves for pack saddles and panniers can be found in the corridor. To the left of the corridor is a cowhouse, and underneath is a house for sheep and goats.

FRANÇAIS:

Chalet d’alpage de la ferme Smørlien, à Nord-Aurdal. Le chalet a été construit vers 1750 et était en usage jusqu’en 1946. Reconstruit à Valdres Folkemuseum en 1959. Alpage d’été de la ferme Stor-Måno depuis le début du 18ème siècle. Au milieu de la maison il y a une pièce annexe. A droite, il y a la pièce d’habitation où il y a un lit en encorbellement en deux longueurs, des étagères pour le beurre, une cheminée avec crémaillère, un banc de travail et un banc pour les hommes de cheval. Dans la laiterie, il y a des rondins sur le mur transversal utilisés comme étagères. Dans la pièce annexe, il y a des constructions pour mettre les bâts de cheval. A gauche, il y a l’étable et au-dessous il y a une étable avec des murs de boiserie pour le petit bétail.

Oppføring: 1700 - 1750

Aksesjon: 1958 - 1959 (Arkiv)

• • LitteraturreferanseOlaf Nøkleby, Boka og plogen. Landbruksopplæring i Oppland gjennom 150 år, Lokalhistorisk forlag, Lillehammer, 2007.
  Expand text Collapse text
• DigitaltMuseumSearch in «Valdres Jordbruksskule»