Jærlandskap ved Rogaland Skogselskaps planteskole på Gruda i Klepp kommune på Jæren. Fotografiet er tatt fra en bakkekam der det ligger noen digre steinblokker i overkant av et dy...

I 1915 kjøpte Rogaland Skogselskap 50 dekar jord på Lura utenfor Sandnes med sikte på å etablere en skogplanteskole. Organisasjonen satte i gang med oppdyrking, men prosjektet ble oppgitt. Planteskoleideen ble likevel fremmet igjen, og i 1929 kjøpte organisasjonen gardsbruket til Ingebret K. Grude på Gruda i Klepp kommune. Her hadde grunneieren lenge drevet en liten, privat skogplanteskole. Under det nye eierskapet ble virksomheten offisielt kalt Rogaland Skogselskaps planteskole. I og med at organisasjonen også etablerte skogplanteskoler i Suldal (først Ritland med tilleggsarealer på Vasshus, som fra slutten av 1950-åra ble avløst av Fisketjørn) ble Grude-navnet mye brukt for å skille anlegget på Jæren fra de andre. I midten av 1930-åra kunne planteskolen på Gruda levere 2, 5 millioner planter i året, hvilket var mer enn nok til å dekke etterspørselen i fylket. Det var med den voksende etterspørselen etter planter i etterkrigsåra at det ble behov for større produksjonsarealer, noe som førte til at Rogaland Skogselskap etablerte de nevnte anleggene i Suldal. Etterspørselen etter skogplanter kulminerte i 1960-åra, og da bestyreren ved anlegget på Gruda skulle gå av med pensjon i 1969, bestemte organisasjonen seg for å avvikle virksomheten der og satse videre på Fisketjørn, hvor produksjonen ble utvidet ved tilkjøp av arealer. Etter hvert ble også planteskolen i Suldal innhentet av det krympende markedet. I 1990-åra ble Skogselskapets avdelinger i Rogaland og Hordaland enige om å samarbeide om skogplanteproduksjon i Etne i Sunnhordland. Dermed ble også planteskolen på Fiskertjørn avviklet.

Fredag 22. mars 1918 skrev signaturen K.G. i avisa Gula Tidend følgende om Ingebret Karlsen Grude (1862-1956):

«Ein av dei faa.
«Hvor plogen ei kan gaa
og ljaaen ei kan slaa
der bør eit skogtre staa.»

Soleis heiter det. Og soleis er det mange stader. Ljaaen kann ikkje slaa ser og plogen kann ikkje ganga der. Det heile ligg nakje og audt. Reis langs vestlandsstrenderne, so skal du faa sjaa at det er slik. Elles reis yver Jadren. Du hev høyrt om framgangen for jordbruket der. Og me vil altid minnast og høgvyrda det arbeid som er lagt ned i so maate. Men nok rest paa Jadren endaa trass all framgang i jordbruket. Det rest skog yver dei uendelege vidder paa Jadren. Den dagen han kjem upp eller uppatt - den dagen er Jaren vorte linare, vænare, rikare.
Difyr er skogplantingi paa eit av dei mest aatgaade og vigtugaste arbeid som er uppe. Og samstundes eit av de mest vande arbeid. Mange krafter er i areid fyr aa reisa skogen. Men av einskildmenner er det ein som meir enn andre bør minnast naar det er tale um skogaling paa Jadren. Det er drivaren og eigaren av planteskulen paa Grude.
Livssoga hans er stutt aa nemna: Han er fødd i 1864 paa Gruda i Kleppe. I 1882 gjorde han jordbruksskulen paa Nerstand. Han fortel sjølv at mineralogi og geologi og plantelæra var noko som fyllte hugen hans daa. Men hans huglynde og maate var vel slik at dei rike evnorne hans korkje var heilt skyna eller utvikla der. Han vilde ganga sine eigne veigar og me veit alle kor vanskeleg det kann ganga med slike gjennom prøvorne og sovore.

Han snudde jordi og landet ryggen fyr det fyrste og foor til Island. Der styrde han fraa 1884 til 1901 eit salteri. So kom han attende til Norge og var fraa 1903-04 tilsynsmann ved staten sitt plantefelt i Røysland i Bjerkreim. Men dette aa styra fyr andre etter reglar og uppskrifter laa nok ikkje fyr honom. Dertil hadde han for mykje granskarhaatt i seg. So var det at han i 1905 byrja eigen planteskule paa Grude i Klepp. Det var ikkje fortenesta som dreiv honom til dette. En det var mykje dette at han saag kor vanskeleg det var aa faa skogen upp att yver Jadren. Han tenkte daa som slik: Vil ikkje plantor som alt fraa fræ av er komne or og vakse i jadersk jord høva best? Attaat kom denne granskarhugen hans. Det som andre lærde var ikkje so heilt «saliggjerande» likevel kanskje- Og han grov og granska jordi. Jan saa at sume stad vaks skogen bra umlag paa berre fjellet, andre stader vilde han ikkje til um det var jord og mykje jord. Men ein ting hadde han daa stødt marka seg: Du betre røter – store lubne – ei planta hadde, di betre veks ho. Og so lagde han i veg. Men han røynde vanskane snart. Ein av desse var val av slag. Det galdt aa draga fram det slaget som gjekk best paa Jadren. For Jadren er hans land fyrst og framst.

No hev han ein stor planteskule. Alle moglege slag finn du der – fraa dei mest vanlege fure- og granslag her heime til dei mest rare og langframande slag fraa Amerika og Russland. Og alle stader er det i orden i hagen hans. Ugras er dauddømt hjaa han og finst ikkje. Det er so sjølvsagt. Og slike røter paa skogplantor hev eg ikkje set fyrr, endaa eg hev handsama nokre tusund i mi tid. Korleis han ber seg aat fyr aa faa desse røter veit eg ikkje so visst. Han nemnde noko um jordarbeiding og kalking; men det er vel eit lite knep som han hev røynt seg til gjenom eit langt arbeid.

J. K. Grude gjeng heilt upp i sitt arbeid. Han er ungkar, so plantorne hev nok fenge all hans kjærleik, i det siste i alle fall. Og han hev ale fram mange som no prydar dei aude lyngheidarne paa Jadren og andre stader. 5-6 millionar hev han ale fram til denne tid. Sume er alt store.

Det susar i toppane i en storskog. Men det gjeng ofte seint fyrr skogen kjem so langt paa Jadren. Jordi kan vera karrig der. Difyr meinar J. K. Grude at buskfuru bør reisast fyrst mange stader. Ho veit me kann klara seg paa den mest ringe jord me hev. Hennar samliv med kvævetobakterierne gjer dette. Og vert buskfurua berre stellt rett gjev ho nok emningsved. Og ho veks fort.

Dette er berre lite av den skogen som Grude hev havt under si «kjærlege hand». Og endaa meir vert det vel. Maalet hans er aa faa ut 10 000 000. Lat os vona han maa klara det. Men det han alt hev gjort, er eit varigt merkje. Den ætt som kjem vil skyna hans varme hug fyr jordi og skogen betre en samtidi og takka han fyr det. Og skogen vil eingong susa yver den jord han grov og granska fur aa læra mannalivet i forne tider aa kjenna og fyr aa finna fram til livskrafti i dei døkke djupner.»

Tirsdag 28. august 1956 sto følgende minneord i Jærbladet:

«I. K. Grude død
Planteskuleeigar I. K. Grude, Klepp, er død, 94 år gamal. I grunnen var I. K. Grude ein merkeleg mann – ein personlegdom å kalla. Han gjekk sine eigne stigar, og klartenkt og gløgg som han var, fekk han paa sume omkverve gjera verk som vil vara.

Han var føregangsmann for skogplanting, og det var då naturleg å driva planteskule. Å auka laksebestanden i elvane såg han og som ein god ting. I mange år dreiv han lakseklekkeri og oppal av settefisk. Og så var han ein ihuga museumsmann. Han tykktest sjå mykje i steinar av ulikt svkap – hadde ei heil samling av steinartar. Når talen sveiv om gamletida var I. K. noko av vitskapsmannen – sjåaren med sereigne teoriar om både eitt og hint.

Seinaste åra var I. K. Grude sengeliggande, var fælt tunghøyrd og synet var borte. Med I. K. er ein sermerkt mann gått bort.»

Collapse text