Topografisk arkiv - detektivarbeidet startar
Hjå Bergen Museum ligg topografisk arkiv, med alle opplysningar som omhandlar arkeologiske funn frå Sunnmøre. Her ligg og garden Lundanes med gnr. 104 (tidlegare gnr. 46) i Stranda kommune.
I arkivmaterialet kan ein lese at i 1929 sende P.A. Lillebø nokre flintflisar til professor Haakon Schetelig i Bergen. Funna var gjort på Lundanes som ligg på nordaustsida, der skiljet mellom Geirangerfjorden og fjorden inn til Hellesylt er. Flinten var plukka i ein potetreil og høgda over havet var oppgitt til mellom 25 og 30 meter. Lillebø meinte at her har det vorte laga flintreiskap.
Pilespiss blant flintfliser
Han gjer og ein skarp observasjonen. Den eine flintbiten er truleg ein mislykka flintspiss. Professor Schetelig svarer Lillebø same år og gir han rett i at det truleg er ei pil og at høgda over havet gjer ein indikasjon på eldre steinalder. I 1930 sender Lillebø eit nytt brev til Schetelig. Brevet omhandlar i hovudsak funn på garden Lundanes, men han gjer uttrykk for at han vil være takksam om flintplassen på Lundanes blir undersøkt av kyndige folk frå museet.
Arkeologar kjem til Lundaneset
Per Fett frå Bergen Museum er innom Lundaneset i 1948, og han tek ein del bilete på plassen og kartfesta den betre. I 1983, -54 år etter fyrste brevet til Lillebø - reiser to utsendingar frå Bergen Museum for å registrere på Lundaneset. Dei undersøker eit område på 20x10 meter og gjer funn i tre av seks prøvestikk. Av flintreiskap vert det funne ei einegga pil, ei tangepil og ei kjerne. Høgdemåling med hjelp av nivellering gjer at funnstaden no blir justert til 66 meter over havet.
Buplassen ligg innanfor høgste toppen på neset. Her gjeng eit søkk som er 30 meter langt og 15 meter breitt og orientert nord - sør. Søkket er heller flatt og dei beskriv området som ein grasvaksen bø. Frå buplassen er det fritt utsyn over Sunnylvsfjorden i nord og Geirangerfjorden i sør.
Ny arkeologisk kunnskap kring vår eldste førhistorie
Dei siste åra har det kome fleire gode avhandlingar omkring den eldste del av vår forhistorie. Samtidig har store arkeologiske undersøkingar som høgfjellsregistreringar i Fløyrli i Rogaland og ikkje minst dei store utgravinga på Aukra, gjeve oss mykje ny og betre kunnskap om den eldste delen av historia vår. Ein kan i dag tidfeste buplassfunn meir eksakt, som følgje av ny arkeologisk kunnskap.
Spesialisthjelp
For å få svar på nøyaktig kor gamal Lundanesbuplassen er, vart Tor Arne Waraas på Bergen Museum, som er spesialist på eldre steinalder, kontakta. Museumsnummera til gjenstandane vart oversendt og Waraas gjekk i museumsmagasinet for å sjå på funna. Svaret var ikkje til å ta feil av. " heisann - dykk har funne GULL...."!
Eksakt datering 78 år etter
Og gull var det! Flintbiten som vart innlevert av Lillebø i 1929 var odden på ei tidligmesolittisk tangepil, og flintflekkene som vart funne tilhøyrer same periode. Det same gjeld flintspissen som vart funne i 1983.
Det vil med andre ord seie at det på Lundaneset var jegerar i perioden 9200-8100 før Kristus. Waraas meiner at pilspissane truleg er frå den eldste del av dette tidsrommet. Her er ingen innblandingar frå andre yngre busettingsperiodar som har forstyrra buplassen. Og som Waraas sa då han fekk sjå luftfoto av plassen; "Den beste tomta i heile fjordkrysset".
Strandbuplassar og landheving etter siste istid
Det er landhevinga som gjer at staden i dag ligg 60 meter over havet. Ei klimaendring for 15 000 år sidan førte til at isen begynte å smelte og allereie for 10 000 år sidan var der ei samanhengande isfri landstripe langs Vestlandet. Først for 9000 år sidan kan ein rekne med at innlandet og fjellstrøka var isfrie. Dette stemmer svært godt med datering av flintfunna frå steinalderbuplassen på Lundaneset.
Det er og ei kjennsgjerning at spora etter reinsdyr og reinjegerar forsvinn fullstendig i Nord Tyskland for mellom 10 000 og 9000 år sida. Truleg har reinjegerane flytta seg etter reinen som fylde tilbaketrekninga av isen. Det vil seie at det er heile Europas eldre jakthistorie vi forvaltar i desse områda.
Buplass og jaktområde
Då buplassen var i bruk låg den plassert heilt i sjøkanten. Plasseringa var difor svært god for å kome vidare til eit jaktterreng. Frå Ljøen og Nakkeneset kan ein kome seg raskt over fjorden og det er fjella bakom som fristar ein fangstmann. Ein treng ikkje ta turen heilt inn til Geiranger for å kome rundt og inn i dei traktene. I dag gjeng ein sti frå husa ved Trøa og heilt opp i Robbedalen. Kva var det for ein fangstmann å finne her oppe? Fiskevatn, sjølvsagt, men det er nok reinen som har freista.
Jaktområde i alle tide?
Også i seinare periodar har dette vore godt jaktterreng. Kart frå Øystein Mølmen sine registreringar i fjellet visar at det her finst bogastø, - ein gøymestad for pil- og bogejegerar. Dei næraste bogastøene ligg søraust for Geitfjellet. Og om ein gjeng vidare til Oaldsegga og Oaldsvatnet finn ein eit digert fangstanlegg med bogastø. At bogastøene er like gamle som buplassen på Lundaneset kan en ikkje seie med sikkerheit, men at dette er jaktterreng er vel udiskutabelt.
Lundaneset som kjelde til ny arkeologisk kunnskap
Dateringa av buplassen kan bidra til den nye kunnskapen ein er i ferd med å opparbeide seg om fjordane og busetnaden i eldre steinalder. Dei eldste buplassane i Vest-Noreg har til no vore kjenneteikna av plassering ute i havgapet, men og høgt til fjells.
Det er vanskeleg å gi et konsist svar på om buplassen berre vart nytta ein kortare eller lengre periode. Ein kan og lure på om det var ei eller fleire grupper som vende attende kvar jaktsesong. Det som er helt klart er at dette ikkje er ein kystlokalitet og at formålet har vore å bruke fjella over buplassen.
Sensasjon
Som følgje av at Lillebø sendte inn funn i 1929 har ein i dag, mange år etter, kunne gje eit godt bilete og ei god datering av buplassen på Lundaneset. Sjølv om mistanken om at det her var tale om gamle funn, må det innrømmast at ein slik alder var overraskande. Det er faktisk ein kulturhistorisk sensasjon!